Narod slobodarske Toplice i ustaničke Kosanice robovao je pod turskom vlašću 424 godine. Kada je obnovljena Kneževina Srbija ojačala, objavila je rat Turskoj 30. juna 1876. godine. Bio je to početak prvog srpsko-turskog rata u kome su vojne operacije srpskih kneževina, Srbije i Crne Gore, trajale četiri meseca, u cilju dovršenja oslobođenja i srpskog ujedinjenja.
Iz pravca Kruševca jedan odred srpske vojske, nadirući preko Jankove klisure i Blaca, zauzeo je nekoliko podjastrebačkih sela (Čučale, Sibnica i Džepnica), i noću 24. septembra 1876. godine (po starom kalendaru), stigao do Kuršumlije. Srpski vojnici su zauzeli povoljne položaje, ali su naišli na jak otpor Turaka, pa su morali da se povuku u pravcu sela Sagonjeva i Crne čuke.
Tada su spaljena sela Igrište i Nevada kod Kuršumlije. ”Dva srpska bataljona nisu uspela da zauzmu selo Grgure, kod Blaca, koje je bilo jako utvrđeno i branjeno bataljonom redovne turske vojske” (Božidar Đevori, ”Nemi-ri na srpsko-turskoj granici na Prepo-lcu u 19. veku”).
U Kuršumliji i na okolnim visovima, krajem 1877. i početkom 1878. godine, vodila se teška i krvava borba za oslobođenje i ovog dela srpske zemlje. Tokom avgusta i septembra 1876. godine Kruševački odred nije uspeo da prodre u pravcu Blaca i Kuršumlije , a operacije srpske vojske u Drugom srpsko-turskom ratu započete su 15. decembra 1877. godine. General Lešjanin je naredio Ibarskoj diviziji da zauzme Kuršumliju i strateške tačke – Samokovo i Prepolac. Inače, ova divizija je 19. decembra zauzela grad Prokuplje, zatim Mramor i mostove kod sela Čečine, čime je presekla veze turskog garnizona u Nišu sa Prištinom, Leskovcem i Vranjem.
U sastavu Ibarske divizije, pod komandom pukovnika Stevana Biničkog, nalazio se i Kuršumlijski odred, formiran posle oslobođenja Prokuplja. Posle žestokih borbi prsa u prsa, koje su trajale dva dana, jedinice Ibarske divizije su oslobodile Kuršumliju 25. decembra 1877. godine i zauzele Samokovo, ali samo prve položaje Turaka i Arbanasa. U izveštaju Vrhovnoj komandi štab Ibarske divizije ovako opisuje borbe za oslobođenje Kuršumlije:
”Sada nasta čas užasne i strašne borbe i seče, bajonet na kundak, jatagan i nož igrahu najveću ulogu, ali baš u to vreme Studenički bataljon pojavljuje se Turcima sa strane i poduhvataše ih s boka i s leđa, i posle gušenja, koje trajaše već čitav sahat, Turci beže, beže u najvećem neredu i strmoglavice jure na drugu stranu, preko Toplice i Banjske reke, ostavljajući svoja utvrđenja na Mikuljanskom visu i ona na prokupljanskom putu…”
U međuvremenu, Turci su izvršili novu, dodatnu mobilizaciju svojih snaga na prostoru Stare Srbije, u nameri da ponovo zauzmu Kuršumliju i Toplicu. Trećeg, šestog i osmog januara 1878. godine Ibarska divizija je vodila žestoke borbe s Turcima, čije su jedinice nadolazile iz pravca Prištine.
U Kosanicu je stiglo oko 6.000 vojnika pod komandom Hafis-paše, komandanta iz Novog Pazara. U odbrani Kuršumlije tada su učestvovali Studenički, Trnavski i Karanovački bataljon. U podnožju Samokova je junački poginuo komandant Studeničkog bataljona poručnik Sima Petrović, rodom iz Grocke, čije je telo, bez glave, sahranjeno pored crkve Svetog Nikole u Kuršumliji: više o tome možete pročitati u priči: Grobnica u porti crkve sv. Nikole u Kuršumliji).
Drugi deo priče o oslobađanju Kuršumlije od Turaka možete pročitati OVDE
(Autor: Radoljub Gligorijević, izvodi iz knjuge “U prestonici vojvode Mrkše” koju možete poručiti na br telefona: 027 383 – 469)
