Kuršumlija se prvi put pominje u doba Rimljana pod nazivom Ad Fines, što znači „na kraju“ jer je bila na granici dve provincije, Dalmacije i Gornje Mezije. Bila je u to vreme jedna od važnih stanica na poznatom rimskom putu (via militaris) Niš – Lješ.
Rimski put (via militaris), kasnije Dubrovački drum, čiji se ostaci i danas mogu uočiti (kaldrme u selima Mrče i Tulare), kojim su hitali karavani, natovareni robom, vodio je preko Hercegovine, Čemerna, Pljevalja, Novog Pazara, Kopaonika, dolinom Gornje Toplice, pravcem: Blaževo – Merćez – Selova – Žuč – Vlahinja – Perunika – Spance- Tulare – Prokuplje – Niš – Sofija – Carigrad.
Znalci kažu da je najčešće korišćen pravac Novi Pazar- Raška – Kopaonik – Rogozna – Sočanica – Štava – Mrče – Merćez – Selova – Žuč- Vlahinja – Perunika – Spance – Tulare – Prokuplje – Niš -Sofija – Carigrad.
Iz bezbednosnih razloga karavni su koristili i pravac: Merćez – Sagonjevo – Nevada – Višeselo – Grgure – Barbatovac – Čungula – Tulare – Prokuplje -Sofija – Carigrad.
U cilju zaštite karavana od drumskih razbojnika duž čitavog puta podizani su objekti (kasteli), koji su služili za predah, razmenu konja i kao konačište. Ostataka takvih građevina, u tragovima, i sada ima duž čitavog puta, koji dopire do planinskih reka, iznad kojih se, sa obe strane, uzdižu strmi klanci planinskih visova kroz koje se probija reka Toplica.
Avram N. Popović navodi da su od Novog Pazara, ka Toplici, vodila tri pravca, a Buda Ilić smatra da ih je bilo četiri.
I strani putopisci beleže da je bilo više prelaza. Međutim, nije utvrđeno, niti se može utvrditi koji je pravac bio glavni.
Naravno, u zavisnosti od okolnosti, veličine karavana, vrste i vrednosti tereta koji prenose, korišćeni su različiti pravci kretanja.
”Svaki od njih služio je kao glavni” – zaključuje Buda Ilić, navodeći da je u to vreme, na tom putu, bilo mnogo drumskih razbojnika.
(Autor: Radoljub Gligorijević, izvodi iz knjuge “U prestonici vojvode Mrkše”)
