Naseljavanje Toplice Crnogorcima – prvi deo

Posle oslobođenja Toplice i drugih južnih i jugoistočnih krajeva Srbije od Turaka 1878. godine, neki krajevi su zbog iseljavanja albanskog i turskog stanovništva, ostali su pusti a među njima i Toplica.

Radi naseljavanja ovih krajeva Srbija je 1880. godine donela zakon o naseljavanju ovih krajeva, u kojem je centralno mesto zauzelo naseljavanje Toplice. Zakonom su bili regulisani uslovi naseljavanja.

U članu 1 Zakona kaže se da naseljenici treba da su ljudi “koji se zanimaju zemljoradnjom ili kakvim zanatima, neophodno potrebnim za seosko stanovništvo”.

U članu 5 predviđeno je da naseljenici dobijaju po 4 hektara zemlje, na svaku mušku glavu stariju od 16 godine još po dva hektara, zanatlije dobijaju još po 1 hektar zemlje pored okućnice, kao i građu za kuću, besplatno u državnoj ili opštinskoj svojini.

Prema članu 6 prvih 15 godina naseljenik uživa zemlju a posle tog vremena prelazi u njegovu svojinu.

Po članu 7 naseljenik je oslobođen svih državnih tereta zemlje za 3 godine (opštinskih ne), naseljenici se oslobađaju službe u stajaćoj vojsci za 5 godine a u narodnoj za 3 godine.

Uslovi su bili dobri za naseljavanje, ali je to zavisilo od odnosa između Srbije i Crne Gore, kao i političkim prilikama. Za vreme kralja Milana Obrenovića sprečavano je naseljavanje Crnogoraca.

1889 kralj Milan se odrekao prestola u korist maloletnog sina Aleksandra, gde je vladalo namesništvo a glavnu reč imao Jovan Ristić, liberal na čelu namesništva.

1889 godine je bila velika suša, nedostatak zemlje i hrane, povećan natalitet, a poštom su se političke prilike sredile, vrata Srbije bila su otvorena za naseljavanje.

Crnogorska vlast je preko zamenika ministra spoljnih poslova Gavre Vukovića 9 avgusta 1889 godine podnela zahtev Srpskoj vladi za naseljavanje, gde je to i detaljno obrazloženo.

Srpska vlada je detaljno i brzo proučila zahtev i već 24 avgusta 1889 godine ministar inostranih dela Savo Grujić je odgovorio, da će im Srbija radom izaći u susret i da dostave, koliko će lica doći, u roku od 2 meseca pre dolaska, da bi se moglo na terenu pripremiti zemljište.

U Crnoj gori mje praktično započeto msa aktivnostima a Srpska vlada je donela odluku da se 1889 godine može doseliti oko 6.000 lica. Interesovanje je bilo mnogo veće i nije se moglo svima izaći u susret.

Prvu grupu sačinjavali su iseljenici iz Grahova, Banjana i Rudina. U grupi je bilo oko 1800 ljudi – 570 odraslih muškaraca, oko 500 žena i devojaka i 800 dece. Njihov put je vodio preko Lever Tare, Glibače, Potrlice, Nove Varoši do Javora gde su ih dočekivale srpske vlasti i dalje preko Ivanjice, Požege, Čačka, Kraljeva, Trstenika, Kruševca, Jankove Klisure do Prokuplja.

Drugu grupu sačinjavali su iseljenici iz okoline Nikšića. Ona je brojala oko 2000 ljudi, 574 odraslih muškaraca, oko 500 žena i devojaka i oko 400 dece. Ova grupa je putovala preko Ivangrada, Bijelog Polja i Sjenice.

U trećoj grupi bili su iseljenici iz Pive, Drobnjaka, Jezera i Šaranice, grupa je brojala oko 1600 ljudi – 500 muškaraca, oko 500 žena i oko 600 dece a putovali su preko Tare, Pljevalja i Prijepolja.

U četvrtoj grupi je bilo oko 1500 ljudi.

Godine 1889 preko Pljevalja ušlo je u Srbiju oko 5400 ljudi a preko Ivangrada i Prijepolja 1750

Prve dve grupe naselile su se u slivu Kosanice prema ranije utvrđenom rasporedu: u Rastelnici 18 porodica, u Dabinovcu i Vukojevcu 80, Trmki 25, Tačevcu i Ratkovcu 52, Orlovcu i Prevetici 46, Matarovi 47, Mačjoj Steni Vasiljevcu 68, Jevremovcu 72, Mačjoj Steni i Trpezi 41 i Sekirači 31..

Banjani su naselili u Rastelnicu, Dabinovac i Vukojevac,Trepčani u Trmku, iz Nikšićkih Rudina u Tačevac i Ratevac,Grahovljani u Orlovac i Preveticu, iz Oputnih Rudina u Matarovu, Kuči u Mačju Stenu i Trpezu, Piperi u Trpezu i Trn, Bjelopavlovići u Sekiraču.

Treća grupa iseljenika trebalo trebalo je da prema planu naseli Kosanicu, ali pošto su prve dve grupe, naselile taj prostor, prebačeni su u Leskovac, za njih za naseljavanje određena je Jablanica.

Četvrta grupa je zbog nepredviđenih problema oko smeštaja privremeno podeljena u više grupa, prva ostala u Čačku i Kraljevu oko 40 porodica, druga sa oko 40 porodica ostala u Kruševcu treća smeštena u Prokuplju i imala 130 porodica a četvrta u Leskovcu sa 55 porodica.

Crnogorci su naseljavali Toplicu i pre njenog oslobođenja 1878, bila su neorganizovana i pojedinačna, zbog sirotinje, krvne osvete i drugih razloga.

Kraj prvog dela.

Drugi deo priče, možete pročitati OVDE

(Autor: Zvonko Prelić)