Na prostoru Gornje Toplice, Kosanice i padina Kopaonika Nemanjići su ostavili trajne uspomene. Hramova, svetilišta, bogomolja i manastirišta u tragovima, obnovljenih i onih kojima tek treba vratiti stari sjaj, ima u čitavom ovom kraju. U ataru Belasice i u selu Mrče se nalaze tragovi još jednog simbola našeg trajanja.
Na izvoru Kulske (Rudničke) reke, prema predanju, postojala je ”bijela kula” po kojoj je ta planinska rečica, što krivuda kroz prastaru šumu, nazvana Kulskom rekom. Njeni ostaci visoki su sedam, osam metara, a oko njih su vidljivi tragovi temelja nekadašnje srednjevekovne građevine, koja je, kažu, dominirala čitavim krajem senovite jugoistočne padine Kopaonika, planine na kojoj je, u vreme kralja Milutina i cara Dušana, rudarstvo bilo vodeća grana privređivanja i jačanja ekonomske moći Srbije. Krajem 19. veka ostaci ”bijele kule” na Belasici (1283 metra iznad mora – kula kralja Milutina), identifikovani su kao Vrhlab, dvorac kralja Milutina, čije vreme nastanka nije poznato.
Poznato je, međutim, da je kralj Milutin u toj rezidenciji, u ataru Belasice, 14/27. septembra 1302. godine, o Krstovdanu, svečano primio dubrovačke poklisare (trgovce) i sa njima zaključio mir, dajći im izvesne povlastice.
”U okolini dvora kralja Milutina, u Vrhlabu, negde u planinama, u izvornom predelu Laba, pominje se rudarsko mesto Brvenik još 1280. godine, gde se tada nalazila kolonija Dubrovčana i Kotorana. (Stojan Novaković, ”Novo Brdo i Vranjsko Pomoravlje”, str. 287).
Jiriček dodaje: ”Severno od Brvenika bio je negde na izvoru Laba zamak Vrhlab, u kojem su srpski kraljevi 13. veka obično stanovali”.
”One silne gomile kamenja i cigle svedoče da se tu, pokraj sjajnog dvora srpskih kraljeva, nalazila čitava varoš, naseljena rudarsko-trgovačkom kolonijom Dubrovčana i Sasa.”
Razvaline se nalaze na mestu zvanom ”Kula”, u ataru belasičkih i marinačkih livada. U tom predelu, inače, postoji sedam crkvina, izvor sumporovite vode ”Bele vode”, a u njegovoj blizini ima tragova ”Zaporčetovog hrama”.
Crkvu su, prema pričanju starijih, podigla dva brata blizanca, u spomen svojoj majci, koju su na tom mestu Turci ra-sporili i iz njene utrobe izvadili dva sina blizanca. Preživeli su, a kada su odrasli, sagradili su bogomolju.
”Avram Popović je krajem prošlog veka opisao ruševine i tragove građevina kod sela Belasice, na Kopaoniku, smatrajući ih ostacima Vrhlaba.
Rekognosciranje predela Gornjeg Laba, koje je izvršeno 1956. godine, potvrdilo je pretpostavku Avrama Popovića” (Emil Če-rškov, ”Belasica i Vrhlab”, strana 219-224.).
Inače, recognoscere, u prevodu sa latinskog jezika znači: ponovo saznati, potvrditi tačnost i ispravnost pregleda i ispitivanja.
Razlog podizanja ovog dvorca, koji se nalazio nedaleko od izvora reke Lab, najverovatnije su pogodni uslovi za lov. Kasnije je ovo naselje, a time i dvorac, izgubilo značaj, jer je kralj Stevan Dečanski bio nezainteresovan za lov, a car Dušan zauzet ratovanjem na jugu.
Vrhlab je ”bila čitava varoš, naseljena rudarsko-trgovačkom kolonijom Dubrovčana, Kotorana i trgovaca iz drugih primorskih gradova i rudara Sasa. Belasica se prvi put spominje 1426. godine, a na njoj se u to vreme nalazilo sedište kefalije.”
Ko su bile kefalije?
U Nemanjinoj Srbiji predstavnik državne vlasti je bio knez. Kasnije, ne zna se tačno kada, uvode se novi organi – kefalije. To su bili kraljevi, odnosno carski predstavnici (kapetani) koji su upravljali gradovima i određenim oblastima. Inače, ”Trepča i Belasica su bile podjednako znatne i važne, a invazijom Turaka zadesila ih je ista sudbina”.
Osim toga, u selu Donje Mrče, na levoj obali Mrčke reke, kod seoskog groblja, nalaze se tragovi impozantne građevine za koju narod kaže da je predstavljala letnju rezidenciju kralja Milutina, kasnije vojvode Mrkše i ostalih srpskih vladara onoga doba. Boraveći ovde, u vreme lova, kralj Milutin je dane provodio pod šatorima na visoravni koja dominira ovim krajem. Po tome je, veli predanje, ta visoravan, odnosno uzvišenje, nazvano današnjim imenom – Šatorica.
U okviru rubrike tema, pročitajte i:
Grobnica u porti crkve sv. Nikole u Kuršumliji
Iz istorije Kuršumlije: Kako je nastao Ad Fines – Današnja Kuršumlija i
(Autor: Radoljub Gligorijević, izvodi iz knjuge “U prestonici vojvode Mrkše”)
